चिकनगुनिया लक्षणे मराठी – Chikungunya Symptoms in Marathi : चिकुनगुनिया (Chikungunya) हा डासांमुळे होणारा एक संसर्गजन्य आजार आहे. हा आजार Aedes aegypti व Aedes albopictus या डासांमुळे पसरतो. हेच डास डेंग्यू आणि पिवळ्या तापासारखे गंभीर आजार देखील पसरवतात.
चिकुनगुनिया हा फारसा जीवघेणा नसला तरी त्याची लक्षणे त्रासदायक असतात. योग्य वेळी उपचार न झाल्यास आजार दीर्घकाळ टिकून राहू शकतो.
या लेखामध्ये आपण चिकुनगुनियाची प्रमुख लक्षणे, कारणे, निदान आणि काळजी घेण्याचे उपाय पाहणार आहोत.
चिकुनगुनिया म्हणजे काय?
‘चिकुनगुनिया’ हा शब्द पूर्व आफ्रिकन भाषेतून आला असून त्याचा अर्थ आहे – “वाकून चालणे किंवा झुकून हालचाल करणे”. हा अर्थ रुग्णांना होणाऱ्या सांध्यातील प्रखर वेदनांशी संबंधित आहे.
चिकुनगुनिया विषाणू (Chikungunya virus) मानवाच्या शरीरात डासांच्या चावण्यामुळे प्रवेश करतो. संसर्ग झाल्यानंतर ३ ते ७ दिवसांत त्याची लक्षणे दिसू लागतात.
चिकुनगुनिया होण्याची कारणे
- डासांचा चावा – संसर्गित एडीस डासाने चावल्याने चिकुनगुनिया होतो.
- पाणी साचणे – घरे, गच्ची, फुलदाणी, जुनी टाकी किंवा टायर यामध्ये साचलेले पाणी डासांचे प्रजननस्थळ ठरते.
- उन्हाळा व पावसाळा – उष्ण व दमट हवामान डासांच्या वाढीस पूरक ठरते.
- संक्रमित व्यक्तीजवळ राहणे – हा आजार थेट व्यक्ती ते व्यक्ती पसरत नाही, पण संक्रमित व्यक्तीला चावलेला डास दुसऱ्याला चावल्यास संसर्ग पसरतो.
चिकुनगुनियाची सुरुवातीची लक्षणे
चिकुनगुनियाची सुरुवात साधारणपणे फ्लू किंवा डेंग्यूसारखी वाटते. त्यामुळे अनेकदा रुग्ण गोंधळतो. सुरुवातीस खालील लक्षणे दिसतात –
- अचानक ताप येणे – शरीराचे तापमान झपाट्याने १०२°F ते १०४°F पर्यंत जाते.
- प्रखर सांधेदुखी – हात, पाय, गुडघे, मनगट, बोटे यामध्ये तीव्र वेदना होतात.
- डोकेदुखी – कपाळाच्या भागात किंवा पूर्ण डोक्यात सतत वेदना.
- अवसाद व अशक्तपणा – शरीर थकलेले व शक्तिहीन वाटते.
- थंडी वाजणे – अचानक थंडी भरून येते व घाम सुटतो.
चिकुनगुनियाची मुख्य लक्षणे (Chikungunya Symptoms in Marathi)
चिकुनगुनियाची लक्षणे रुग्णागणिक वेगवेगळी दिसतात. खालीलप्रमाणे सामान्य लक्षणे दिसून येतात:
१. उच्च तापमान
- १०२°F पेक्षा जास्त ताप सतत राहतो.
- ताप २ ते ५ दिवस टिकतो आणि त्यानंतर कमी होतो.
२. सांध्यांमध्ये तीव्र वेदना
- हात, पाय, गुडघे, टाचा, कोपर, खांदे या भागांमध्ये सूज व वेदना होतात.
- वेदना इतक्या प्रखर असतात की रुग्ण चालताना, उठताना किंवा बसताना वाकून चालतो.
३. अंगदुखी व स्नायूदुखी
- स्नायू ताणल्यासारखे वाटतात.
- संपूर्ण अंगात वेदना व अशक्तपणा जाणवतो.
४. त्वचेवर पुरळ उठणे
- लालसर ठिपके (rashes) त्वचेवर दिसतात.
- पुरळ साधारण ४८ तासांनंतर दिसू लागतात.
५. डोकेदुखी व डोळ्यांत वेदना
- कपाळ, डोळ्यांच्या मागील भागात तीव्र वेदना.
- काही वेळा डोळ्यांत लालसरपणा किंवा सूज येते.
६. उलट्या व मळमळ
- काही रुग्णांना पोटात दुखणे, उलटी होणे, मळमळ अशी लक्षणे दिसतात.
७. थकवा व चिडचिड
- आजार दीर्घकाळ राहिल्यास रुग्ण खूप थकतो.
- मानसिक अस्वस्थता व चिडचिडेपणा जाणवतो.
दीर्घकालीन लक्षणे (Chronic Symptoms)
चिकुनगुनियामधून बरे झाल्यानंतरही काही लक्षणे महिनोन्‌महिने टिकून राहतात. त्यामध्ये –
- सततची सांधेदुखी
- गुडघ्यांची सूज
- हातापायांमध्ये स्नायूंचा त्रास
- थकवा आणि अशक्तपणा
डेंग्यू व चिकुनगुनिया यामधील फरक
| बाब | डेंग्यू | चिकुनगुनिया |
|---|---|---|
| ताप | खूप जास्त व सतत | अचानक वाढतो, २-५ दिवसात कमी होतो |
| सांधेदुखी | सौम्य किंवा नाही | तीव्र, दीर्घकाळ टिकणारी |
| रक्तस्त्राव | होण्याची शक्यता जास्त | रक्तस्त्राव होत नाही |
| पुरळ | कधीकधी | हमखास दिसतात |
| गुंतागुंत | जीवघेणी होऊ शकते | क्वचितच जीवघेणी, पण वेदनादायी |
चिकुनगुनियाचे निदान कसे केले जाते?
- रक्त चाचणी – ELISA, RT-PCR यांसारख्या चाचण्या करून विषाणूची खात्री होते.
- लक्षणांवर आधारित तपासणी – डॉक्टर रुग्णाच्या लक्षणांवरून प्राथमिक निदान करतात.
उपचार व काळजी
चिकुनगुनियासाठी सध्या कोणतेही विशिष्ट औषध किंवा लस उपलब्ध नाही. उपचार हे लक्षणांवर आधारित (Symptomatic treatment) असतात.
उपचार पद्धती:
- तापासाठी पॅरासिटामॉल वापरले जाते (डॉक्टरांच्या सल्ल्याने).
- शरीराला विश्रांती देणे महत्त्वाचे.
- पाणी व द्रवपदार्थ भरपूर प्रमाणात घ्यावेत.
- वेदना कमी करण्यासाठी थंड पाण्याची पट्टी किंवा सौम्य औषधे दिली जातात.
- डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय आयबुप्रोफेन, ॲस्पिरिन घेऊ नयेत.
घरगुती उपाय
- तुलसीचे पाणी – रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते.
- गिलोय (गुळवेल) – ताप कमी करण्यास मदत.
- पपईची पाने – प्लेटलेट्स वाढविण्यासाठी उपयुक्त.
- हळदीचे दूध – सांधेदुखी कमी करण्यास उपयुक्त.
(टीप – हे उपाय केवळ सहाय्यक आहेत. डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अत्यावश्यक आहे.)
चिकुनगुनियापासून बचाव कसा करावा?
१. घराभोवती पाणी साचू देऊ नका.
२. पाण्याच्या टाक्या, ड्रम, कुलर नियमित रिकामे व स्वच्छ ठेवा.
३. खिडक्या-दारे जाळी लावून बंद ठेवा.
४. मच्छरदाणी व रिपेलेंट्स वापरा.
५. पूर्ण बाह्यांचे कपडे परिधान करा.
६. डासांची उत्पत्ती रोखण्यासाठी फॉगिंग किंवा कीटकनाशकांचा वापर करा.
निष्कर्ष
चिकुनगुनिया हा जीवघेणा आजार नसला तरी त्याची लक्षणे रुग्णाला खूप त्रासदायक ठरतात. विशेषतः सांधेदुखी व अशक्तपणा दीर्घकाळ टिकून राहतो. त्यामुळे प्रतिबंध हाच सर्वोत्तम उपाय आहे. स्वच्छता, डासांवर नियंत्रण आणि योग्य वेळी वैद्यकीय सल्ला घेतल्यास हा आजार सहज टाळता येतो.
👉 हा लेख वाचून तुम्हाला चिकुनगुनियाची लक्षणे आणि उपाय याबद्दल संपूर्ण माहिती मिळाली असेल.